1925-2004
skrzypek i śpiewak pogrzebowy

Józef Janczak urodził się w Baszkowie, w rodzinie muzykantów. Dziadek był skrzypkiem, ojciec harmonistą, bo już wówczas instrument ten wypierał na wsi skrzypce, chłopiec poszedł jednak w ślady dziadka. Lubił godzinami słuchać wiejskiej muzyki pod oknami weselnego domu. Melodie te szybko zapamiętywał, potem nucił. Gdy miał sześć lat wystrugał sobie instrument z deski, ale nie miał dobrego dźwięku. Chodził więc do sąsiada, który był lutnikiem i przyglądał się jego robocie. Któregoś dnia sąsiad wyszedł z izby zostawiając nowo wykonane skrzypce na łóżku, a Józek niewiele myśląc wziął je do ręki i spróbował na nich wygrać ulubiony kowołek ojca „Wloz na gruske". Gdy wrócił do domu pochwalił się, że grał; ojciec więc pozwolił mu wziąć dziadkowe skrzypce, a kiedy udało mu się wygrać na nich melodię, rodzic z uznaniem stwierdził: „bydzie z ciebie skrzypek chłopok”. W szkole grywał na wszystkich imprezach, ale zawsze ze słuchu, nut się nie uczył, co mu zaśpiewano, to zagrał.

W czasie wojny wywiedziony był na roboty do Niemiec. Po wojnie koło teatralne szkoły rolniczej, znajdującej się w sąsiedniej miejscowości, wystawiało wesele sieradzkie. Poprosili go do przygrywania, bo znał wiele dawnych melodii. Jeździł z nimi na występy. Grywał też w różnych składach kapel po weselach i pograjkach. Stare melodie zapamiętane w dzieciństwie już rzadko były grywane, bo moda się zmieniła. Jednak te piękne owijoczki nie zostały zupełnie zapomniane; tkwiły one w zakamarkach jego pamięci.

Oprócz grania na skrzypcach pan Józef znany był też we wsi (i nie tylko) ze śpiewu przy umarłych. W Baszkowie od dawna istniała duża grupa śpiewaków pogrzebowych, ale on się ze swym śpiewem nie ujawniał, dopiero, gdy w latach sześćdziesiątych w czasie obchodu obrazu Matki Boskiej w swoim domu poprowadził śpiew, wtedy zobaczyli, że i do tego ma talent. 

W 1990 r. po etnograficznych badaniach terenowych gminy Warta Wojewódzki Dom Kultury w Sieradzu nawiązał współpracę z Józefem Janczakiem. W 1992 r. wystąpił na Przeglądzie Folklorystycznym woj. sieradzkiego jako solista skrzypek oraz w czteroosobowej kapeli. W następnym roku utworzył wraz z drugim skrzypkiem Stanisławem Prykiem z pod sieradzkiej wsi Dzigorzew dwuosobową kapelę, Pryk w kapeli był bębnistą.

Józef Janczak na festiwalu w Kazimierzu, 2001. Fot. Małgorzata Dziurowicz-Kaszuba

Józef Janczak grał bardzo dynamicznie, dwudźwiękami, często wykorzystując pustą strunę. W repertuarze miał: owijoki, oberki, polki i chodzone.

Józef Janczak był współpracownikiem Powiatowego Ośrodka Kultury w Sieradzu. Zawsze można było liczyć na jego pomoc. Uczestniczył w programie edukacyjnym „Krzesiwo”. Przygrywał też Zespołowi Obrzędowemu z Chojnego i Zespołowi Obrzędowo-Tanecznemu z Zapusty Wielkiej. W 1997 r. wraz z grupą śpiewaków pogrzebowych z Baszkowa występował kościele świętego Krzyża w Warszawie w ramach Pieśni Wielkopostnych.

Nagrody
1993 – wyróżnienie dla kapeli w  XXVII Ogólnopolskim Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym 
1997 – II Nagroda dla kapeli w XXXI Ogólnopolskim Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym
2001 – Baszta w XXXV Ogólnopolskim Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym, w kategorii solistów instrumentalistów
2002 – Nagroda im. Oskara Kolberga

Dyskografia

1999 - Jest drabina do nieba - pieśni nabożne na Wielki Post, In Crudo [śpiewacy z Baszkowa]

1998 - Sieradzkie, seria Muzyka Źródeł vol. 11,  Polskie Radio RCKL

1997 - Laureaci Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych  z województwa sieradzkiego  Regionalny Ośrodek Kultury w Sieradzu

2005 - Sieradzkie melodie i pieśni w krzesiwowym przekazie, pł. 1 - Mistrzowie, Powiatowy Ośrodek Kultury w Sieradzu

2007 - Tradycje Muzyczne Polskie Środkowej, Łódzki Dom Kultury

2006 - Sieradzkie Melodie i Pieśni  cz. 1. pł. 2 -  Z nagrań studyjnych, Powiatowy Ośrodek Kultury w Sieradzu

2009 - Sieradzkie Melodie i Pieśni cz. 3. pł. 1 - Z nagrań archiwalnych, Muzeum Okręgowe w Sieradzu

Bibliografia
2002 - Małgorzata Dziurowicz-Kaszuba, Z tym trzeba się urodzić [w:] 36 Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych, Kazimierz nad Wisłą
2002 - Małgorzata Dziurowicz-Kaszuba, Józef Janczak laureatem nagrody im. Oskara Kolberga, [w:] Nad Wartą, nr 44
2001 - Małgorzata Dziurowicz-Kaszuba, Józef Janczak z cyklu Ludowe Portrety w  Dziennik Łódzki. Wiadomości Dnia, 29.06.2001
2000 - Małgorzata Dziurowicz-Kaszuba, Kapela z ludowa z Baszkowa, z cyklu Ludowe Portrety, Dziennik Łódzki. Wiadomości Dnia, 27.10.2000
1998 - Małgorzata Dziurowicz-Kaszuba, Śpiewacy pogrzebowi i kapela z Baszkowa [w:] „Na Sieradzkich Szlakach", nr 3

Archiwa
Muzeum Okręgowe w Sieradzu, Polskie Radio, Zbiory Fonograficzne IS PAN, zbiory In Crudo

Autor: Małgorzata Dziurowicz-Kaszuba

Śpiewacy z Baszkowa - Kiedy miły Pan Jezus do nieba wstępował, nagranie Warszawa 1997. Z płyty "Jest drabina do nieba - pieśni nabożne na Wielki Post", In Crudo 1999.

Kapela Janczaka - Owijok, nagranie Kazimierz 1997. „Muzyka źródeł” nr 11 – „Sieradzkie”, ©℗ Polskie Radio SA / Instytut Muzyki i Tańca, Warszawa 2012