Franciszek Bździuch "Twardowski"

31.07.1906 - 26.02.1979

skrzypek

Syn Józefa i Magdaleny Luchowskiej ze Smólska. Ojciec był zamiłowanym śpiewakiem i od początku wspierał zainteresowania muzyczne małego Franciszka – wydłubał mu z jednego kawałka drewna pierwsze skrzypce, które zresztą niewiele ustępowały kupnym. Na nich chłopak rozgrywał pierwsze melodie usłyszane przede wszystkim w karczmie. Od 17 roku życia zapraszano go do kapel grających na weselach, potańcówkach, prządkach, prasówkach tytoniu, obieraczkach, dostał wtedy od ojca skrzypce fabryczne. Po dwuletniej służbie wojskowej powrócił do grania w 1928, trzy lata później ożenił się z Ewą Łokaj. W latach 40-tych sformował swoją kapelę z Bielakiem „Czarnym” na bębnie, Janem Nizio – klarnecistą i Janem Kotwisem – trębaczem. Namówił też do grania na tenorze Tadeusza Tracza i pożyczył mu na zakup instrumentu. Ten ostatni zresztą stał się inicjatorem reaktywowania aleksandrowskiej orkiestry dętej w 1953, w której miejsca też dla siebie znaleźli syn Franciszka – Jan (tenor, tuba, saksofon) oraz jego chrześniak – Grzegorz (klarnet). Szybko dęta wyparła starsze formy kapel. Ale sam Franciszek w dętej nie grał, pozostał wierny brzmieniu kapeli skrzypcowej i na początku lat 60-tych zgodził do grania Jana Bździucha na bębenku. Mimo minimalistycznego składu kapela znalazła dla siebie miejsce w rodzącym się wtedy obiegu imprez folklorystycznych – regionalnych i ogólnopolskich i w latach 70-tych była już jedną z legend muzyki tradycyjnej ze względu na brzmienie, starodawny styl muzykowania i repertuar.

Jan Bździuch „Zarosiak”

05.06.1891-18.07.1981

skrzypek, a później bębnista

Był jedynakiem z małżeństwa Antoniego i Ewy z domu Legieć. Już jako chłopiec interesował się muzyką, pasał krowy i grywał na własnoręcznie wykonanych skrzypeczkach. Uczęszczał do szkoły rosyjskiej, a następnie polskiej w Lipowcu. Razem z przyrodnim bratem (z pierwszego związku matki) Adamem pracował w kuźni, którą następnie prowadził po śmierci brata. Nauczył się też stolarki (ojciec był stolarzem). W 1911 poślubił Mariannę Ostasz z Lipowca Małego. Po kilkunastu latach wybudował dla swojej licznej rodziny (siedmioro dzieci) obszerny dom, który stoi do dziś. Kierował budową drewnianego kościoła w Aleksandrowie III (1932-34), do którego osobiście wykonał żyrandol i jeden z bocznych ołtarzy. Dzięki swojej pracowitości powiększył gospodarstwo do 20 morgów, znajdował też czas by rzeźbić w drewnie (w 1970 zdobył nagrodę za serwis gruszkowy na wystawie sztuki ludowej w  Zamościu), a także grać na skrzypcach na potańcówkach i weselach. Aż do czasu wypadku przy pracach stolarskich. Mimo inwalidztwa nie zrezygnował z grania, zaczął robić bębenki i został bębnistą - partnerem w kapeli Franciszka. W 1969 odtworzył wraz z mieszkańcami Aleksandrowa obrzęd wesela biłgorajskiego.

Kapela Bździuchów w składzie ze słynną śpiewaczką Anną Malec czy śpiewakiem Wojciechem Sołtysem stali się na zawsze jednym z bardziej oryginalnych emblematów Festiwalu w Kazimierzu Dolnym, a dla swojej wsi swego rodzaju ikoną kultury. Pamięć o nich kultywuje powołane w 2002 r. Towarzystwo Krzewienia Kultury Ludowej im. Kapeli Bździuchów w Aleksandrowie. Staraniem Towarzystwa na grobach artystów położono tablice pamiątkowe ufundowane przez społeczność Aleksandrowa.

Dziś do muzyki Bździuchów nawiązuje twórczo prawnuk jednego z nich – młody skrzypek Sławomir Niemiec z Lublina. Utwory z repertuaru Bździuchów grają muzycy nurtu in crudo z miasta.

Nagrody:

1976 - Nagroda im. Oskara Kolberga

1968-74 OFKIŚL w Kazimierzu

Płocki Festiwal Folkloru i Sztuki Ludowej

Dyskografia:

2014 - Portrety: Anna Malec i Kapela Braci Bździuchów (w serii Muzyka Źródeł vol. 28) Polskie Radio

2011- Lubelskie. Polska pieśń i muzyka Ludowa. Źródła i materiały. cz. VI. Muzyka instrumentalna, red. Agata Kusto, CD dołączone do tomu: "Przepióreczka", "Owczarek"

1997 - Muzyka Źródeł. Lubelskie, Polskie Radio RCKL  (Podróżniak starodawny, Polka Kasia)

Archiwa:

Polskie Radio RCKL, Archiwum Uniwersytetu im. F. Chopina w Warszawie, Muzeum Wsi Lubelskiej (1972)

Bibliografia

2014 – Remigiusz Mazur-Hanaj, Muzyka źródeł, „Ruch Muzyczny” nr 03/2014

2012 – Kapela Braci Bździuchów, leksykon MuzykaRoztocza

2011 - Lubelskie. Polska pieśń i muzyka Ludowa. Źródła i materiały. cz. VI. Muzyka instrumentalna, red. Agata Kusto, zapisy: polki (m.in. „Drygana”), oberki, suwaki, powiślaki, „Przepióreczka”; nota biograficzna, s. 106.

2007 - Andrzej Bieńkowski, Sprzedana muzyka, Czarne, s. 146

2006 - Urszula Brodziak, Joanna Margol, Kapela braci Bździuchów z Aleksandrowa – monografia, Aleksandrów-Lublin

1997 - Anna Szotkowska, Kapela Braci Bździuchów Franciszka i Jana, [w:] Oskary Kolberga. Praca zbiorowa pod red. Mariana Pokropka. Warszawa: Mazowieckie Towarzystwo Kultury, s 137.

Opracował: Remek Mazur-Hanaj

Kapela Bździuchów - Podróżniak starodawny; nagranie Kazimierz 1976. „Muzyka źródeł” nr 3 – „Lubelskie”, ©℗ Polskie Radio SA / Instytut Muzyki i Tańca, Warszawa 2012