śpiewaczka

Aniela Gmoch (z domu Głaz) pochodzi z rodziny chłopskiej. Urodziła się w 1919 roku w miejscowości Wola Wielka. Ukończyła pięć klas szkoły powszechnej. Po zamążpójściu zamieszkała w Bełżcu i tam przez całe życie pracowała na roli w rodzinnym gospodarstwie.

Artystka wywodzi się z bardzo muzykalnej rodziny. Jej matkę Franciszkę znano w okolicy jako utalentowaną śpiewaczkę weselną i z tej racji zapraszano ją na wesela jako starszą starościnę. Jej bracia grywali na zabawach i wiejskich potańcówkach na sporządzonych przez siebie skrzypcach. Ona zaś, od wczesnej młodości, uczestniczyła w śpiewach grup obrzędowych - przy krzyżach przydrożnych na majówkach, w grupach kolędniczych, przy obieraniu kapusty, na weselach. Ponieważ z racji miejsca zamieszkania od młodości miała również kontakt z folklorem ukraińskim, zna także i ten typ śpiewów, np. połączone z zabawą i tańcem wielkanocne chachułki. Autentyczną wartością repertuaru pieśniowego wykonawczyni z Bełżca jest również język prezentowanych utworów, który oddaje jej kresowe pochodzenie. Dotyczy to strony fonetycznej i leksykalnej.

Publiczne prezentacje Anieli Gmoch rozpoczęły się od współpracy z miejscowym zespołem śpiewaczym Koła Gospodyń Wiejskich „Dolinianki”, dla którego – jako seniorka – stała się skarbnicą tradycyjnego repertuaru, ale także autorką tekstów współczesnych pieśni „okolicznościowych”. W 2001 roku zespół zdobył I nagrodę na Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu nad Wisłą.

Na kazimierskich scenach Aniela Gmoch z powodzeniem prezentowała się również jako solistka. W 1994 roku zdobyła I nagrodę za wykonanie pieśni dożynkowych i weselnych, a w 1998 roku na XXXII FKiŚL nagrodę najwyższą – „Basztę”.

Śpiewaczka prezentuje folklor wschodniego pogranicza. Najcenniejsze w jej repertuarze są pieśni obrzędowe, które cechują skala wąskozakresowa, wolnometryczność, bogactwo melizmatów. Są to przede wszystkim pieśni weselne, dożynkowe, folklor okresu wielkanocno-wiosennego, ale także kołysanki, ludowe ballady oraz różnorodne przyśpiewki i pieśni miłosne. Oprócz utworów tradycyjnych śpiewaczka z Bełżca układa i publicznie prezentuje (sama lub z zespołem) również nowsze utwory, które najczęściej dotyczą współczesnej sytuacji wsi. Dotychczas pieśni z repertuaru Anieli Gmoch nie były szerzej publikowane, z wyjątkiem tekstu weselnego Je w ugrudejku ziele (por. Muzyka źródeł. Cz. III. Lubelskie, Polskie Radio S.A. Warszawa 1997) oraz tekstu dożynkowego – „polnego” Ty przepióreczko mała (Kazimierskie Nuty. Z repertuaru XXVIII Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i śpiewaków Ludowych Kazimierz 1994, zebrał i zredagował J. Adamowski, Lublin-Kazimierz 1995, s.5, nuty.) Obszerną dokumentację różnych gatunków pieśni z jej szerokiego repertuaru prezentuje, napisana przez wnuczkę śpiewaczki, monograficzna praca magisterska (por. Anna Gmoch, , Katowice 1999).

Autor noty: Jan Adamowski

Nagrody:

2002 - Nagroda im. O., Kolberga

1994,1998 - OFKiŚL w Kazimierzu Dolnym - I nagroda i Złota Baszta

Bibliografia

2012 - notka [w:] leksykon Muzyka Roztocza

2011 - Lubelskie. Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały. cz. 1. Pieśni i obrzędy doroczne, red. Jerzy Bartmiński, Lublin

2003 - Jan Adamowski: Śpiewanejki moje, Lublin

1999 - Anna Gmoch: Pieśni ludowe z repertuaru Anieli Gmoch, Katowice

1999 - Zofia Socha , notka [w:] Informator 33 FKIŚL w Kazimierzu Dolnym

Dyskografia

1999 - Jest drabina do nieba, In Crudo (Wisi na krzyżu, krew się z boku toczy)

1997 - Lubelskie – „Muzyka źródeł" cz. 3, Polskie Radio RCKL (Je w ogródejku ziele)

Archiwa

Polskie Radio RCKL, zbiory In Crudo, Zbiory Fonograficzne IS PAN

Aniela Gmoch - Je w ogródejku ziele (weselna); nagranie Kazimierz Dolny 1994, „Muzyka źródeł” nr 3 – „Lubelskie”, ©℗ Polskie Radio SA / Instytut Muzyki i Tańca, Warszawa 2012