(w zasobie których są kolekcje lub zbiory dźwiękowe), systematycznie gromadzące i opracowujące nagrania dźwiękowe

Choć cechą i obowiązkiem archiwów, obok gromadzenia, zabezpieczania i udostępniania zbiorów jest stosowanie obowiązujących norm i systemów katalogowania i opisu nagrań (dokumentów dźwiękowych i audiowizualnych) kwerendy pokazują, iż znajdziemy tu najmniej interesującego nas materiału. Biblioteki gromadzą przeważnie oficjalne wydawnictwa dźwiękowe i audiowizualne. Przeszukując ogólnie, czyli bez wskazania na konkretny tytuł czy wykonawcę np. dostępne on-line katalogi Biblioteki Narodowej należy zastosować wyszukiwanie zaawansowane z użyciem hasła przedmiotowego „muzyka ludowa” lub „pieśń ludowa” i przeszukiwać zasoby dokumentów dźwiękowych muzycznych. Dalsze dookreślenia mogą dotyczyć języka dokumentu. Przykładowo, dla dokumentów w języku polskim otrzymujemy aktualnie ponad 300 wyników, które wskazują na konkretne wydawnictwa płytowe zawierające autentyczną muzykę tradycyjną ale również folkową, biesiadną, opracowania artystyczne czy kolędy a nawet przeboje w wykonaniu słynnych piosenkarzy. Dokładne opisy dokumentów dźwiękowych – poszczególnych wydawnictw, np. płyt, dostępne po wyświetleniu poszczególnego rekordu, opracowane w systemie MARC24 zaprojektowanym dla bibliotek, nie uwzględniają jednak opisu na poziomie poszczególnej pieśni czy melodii. Dla bardziej dociekliwych pozostaje skorzystanie na miejscu z wewnętrznego systemu Sierra, dostępnego tylko w Czytelni Nagrań Dźwiękowych i Audiowizualnych, która pozwala dotrzeć do informacji i danych niewidocznych w Głównym Katalogu Komputerowym Bibliotek Narodowej. Ok. 10 % danych o zasobach dźwiękowych pozostaje też w formie katalogów fiszkowych. Na miejscu można też przeszukiwać tzw. „starą” bazę Audio i oczywiście zapoznać się z nagraniami.

Zasoby nagrań muzyki tradycyjnej – zwłaszcza wydawnictw płytowych, ale także zbiory archiwalne posiadają biblioteki i fonoteki wyższych uczelni, zwłaszcza Instytutów Muzykologii, Akademii, Uniwersytetów i Instytutów Muzycznych. Przykładowo, Biblioteka Katedry Muzykologii Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu posiada w swych zasobach m.in. ok. 145 taśm szpulowych, ok. 187 kaset magnetofonowych, 309 płyt CD i 141 nośników typu Mini-Disc stanowiących dokumentację obozów etnomuzykologicznych organizowanych przez Katedrę Muzykologii (dawny Zakład Muzykologii) w latach 1976 - 2006. Przykładowo, w latach 1993-2001 obozy, prowadzone przez Jana Stęszewskiego, Bogusława Linetta i Bożenę Muszkalską i przy współpracy z ówczesnym suwalskim Regionalnym Ośrodkiem Kulturyb i Sztuki, odbywały się na terenie Białorusi i Litwy wśród mniejszości polskich; nagrano wówczas ponad 100 godzin materiału. Materiałom dźwiękowym towarzyszy dokumentacja w postaci spikerek i protokołów. W 2002 r. część nagrań została przegrana na nośniki cyfrowe przez prof. Bożenę Muszkalską (Nizińska 2008). Fonoteka Instytutu Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego posiada w swej kolekcji nagrania polskiej muzyki tradycyjnej tylko na wydanych płytach – 15 płyt gramofonowych, 61 płyt CD oraz 3 DVD. Materiału z obozów i praktyk terenowych organizowanych przez Instytut Muzykologii UW (pod kier. Piotra Dahliga, Sławomiry Żerańskiej-Kominek, Anny Gruszczyńskiej-Ziółkowskiej) zostały zdeponowane w Zbiorach Fonograficznych Instytutu Sztuki PAN. W Fonotece Uniwersytetu Muzycznego im. F. Chopina w Warszawie, obok licznych wydawnictw płytowych (np. serie z muzyką autentyczną Muzyka źródeł, ISPAN Folk Music Collection – ok. 40 płyt, stylizacje folkloru na płytach gramofonowych: Mazowsze, Śląsk, kapela Dzierżanowskiego itp. – ok. 30 płyt), znajduje się depozyt kolekcji (80 taśm) powstałej w wyniku współpracy w latach ’70. XX w. Instytutu Sztuki PAN z ówczesną Państwową Wyższą Szkołą Muzyczną. Dokonano wówczas prób rekonstrukcji wybranych nagrań z ISPAN. Zrekonstruowanym zbiorem wyborów dysponują również Zbiory Fonograficzne ISPAN. Fonoteka Uniwersytetu posiada również kilka taśm magnetycznych szpulowych z dokumentacją koncertów w PWSM-UMFC, na których zarejestrowano występy muzyków ludowych (np. koncert zespołu „Łemkowszczyzna” z 1975 r., koncert W hołdzie ks. Władysławowi Skierkowskiemu z 2011 r. z udziałem m.in. kurpiowskich śpiewaków i instrumentalistów).

W zbiorach dźwiękowych Narodowego Archiwum Cyfrowego brak aktualnie dostępnych archiwalnych nagrań dźwiękowych i audiowizualnych polskiej muzyki tradycyjnej. Stopniowe powiększanie zasobu Archiwum pozwala jednak przypuszczać, iż takie nagrania i tam się wkrótce znajdą. Obfite plony przynosi z kolei kwerenda w Filmotece Narodowej w Archiwum Filmowym „Chełmska”. Informacje o zasobie nie są dostępne on-line. Na miejscu można skorzystać z katalogów fiszkowych (np. szuflada pt. Taniec. Zespoły pieśni i tańca. Polska) oraz tzw. „list montażowych”, zawierających zwykle więcej informacji od fiszek. W zasobach odnajdziemy prawdziwe perełki z okresu międzywojennego, m.in. „Kujawiak” Eugeniusza Cękalskiego z 1936 r. (MF0289), Tańce ludowe i Łowicz Juliena Brian’a (1936 r., MF 0163, 0165), Wesele Krakowskie (MF 0328), Wesele Biskupiańskie i Śrendziny (1937) Babijczuka i Nowosielskiego (z autentycznymi wykonawcami z Krobii) a także filmy z okresu powojennego (Jackowski 2011a). Te cenne dokumenty są tylko częściowo zdigitalizowane i odpłatnie udostępniane. W cyfrowym repozytorium Filmoteki Narodowej pojawiają się natomiast pierwsze zwiastuny interesującej nas tematyki. Użytkownik zainteresowany folklorem Wielkopolski może obecnie zapoznać się np. z kilkudziesięciosekundowym obrazem Gra na dudach z 1934 r. (PAT A/02/34), lub nagraniem kapeli z Szamotuł dokonanym w Warszawie w 1949 r. (PKF 26/49).

Interesujące zasoby – produkcje powojenne – posiada również Archiwum Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi. Dodajmy, iż kilka tematów ludowych z okresu międzywojennego dostępne jest on-line na Steven Spielberg Film and Video Archive. Niezwykle cenne, kolorowe filmy stworzył w latach ’30 ub. wieku Stanisław Jankowski, fotograf, filmowiec-amator. Prócz znanych już obrazów Wesele księżackie w Złakowie Borowym (z 1937 r.) oraz Boże Ciało w Złakowie Kościelnym (z 1939 r.)¹ odnaleziona została ostatnio taśma z trzecim filmem pt. Piękno Księstwa Łowickiego (z 1937 r.).

Nieco zapomniana dziś i nie wznawiana w wersji cyfrowej seria kaset video pt. Tańce polskie. Śladami Oskara Kolberga, przygotowana przez Fundację Kultury Wsi oraz Telewizję Edukacyjną prezentuje wybrany w drodze poszukiwań i selekcji materiał filmowy, składający się głównie z inscenizacji-odtworzeń obrzędów i zwyczajów w wykonaniu zespołów regionalnych. Myśląc o ewentualnej reedycji, warto być może raz jeszcze zrewidować cały materiał archiwalny. Kasety „matki” z zapisami koncertów w Filharmonii Narodowej z serii Pieśń Ojczystej Ziemi, które znalazły miejsce w Zbiorach Fonograficznych ISPAN, również utrwaliły więcej materiału, niż wersja opublikowana.

1/ Prezentowane m.in. przeze mnie w kilku miejscach w Polsce w ramach projektu Dawna i współczesna dokumentacja folkloru muzycznego (2013 r.).