Artykuły

Archiwa dźwiękowe w Polsce cz. 6 - Kolekcje powstałe przy regionalnych instytucjach kultury

Małopolskie Centrum Kultury SOKÓŁ.  Nowy Sącz,  ul. Długosza 3, www.mcksokol.pl

Bogate archiwum nagrań dźwiękowych i audiowizualnych dokumentujących dziedzictwo kulturowe Małopolski zdeponowane w Dziale Animacji i Dziedzictwa Kulturowego (sekcja Dziedzictwa Kulturowego) posiada MCK Sokół. To m.in. rejestracje gry, śpiewu, tańców, gwary (gawędy), wywiadów z twórcami ludowymi, konkursów, przeglądów a także specjalnie przygotowanych przez pracowników Centrum materiałów szkoleniowych np. w zakresie dawnych tańców czy też rozmowy z ekspertami, jurorami. Udokumentowane zostały również inscenizacje zwyczajów i obrzędów ze śpiewem i muzyką w wykonaniu Zespołów Regionalnych z każdego z 14 subregionów Małopolski. Na tych unikatowych nagraniach zapisano popisy wielu nieżyjących już muzyków, śpiewaków, tancerzy czy gawędziarzy. W zbiorze, tworzonym od lat ’70. XX w. znajdują się: taśmy magnetyczne szpulowe (332 szt., nagrania z lat 1979-1933); kasety magnetofonowe (110 szt. z lat 1985-2003) a także nośniki informacji cyfrowej – płyty CD (1999-2012). Nagrania audiowizualne to 550 taśm video VHS (1984-2003), 47 szt. taśm Hi8 (2003-2004) oraz taśmy DV (2005-2012) – ok. 1100 godzin nagrań. Obecnie trwa digitalizacja kaset VHS i taśm DV do formatu MPEG 2 i archiwizacja na płytach DVD a także rozpoczęto przegrywanie nagrań audio. Dofinansowanie projektu pozwoliłoby na archiwizację plików dźwiękowych i audiowizualnych. Nagrania DV z lat 2009-2012 (ok. 600 godz. materiału) zostały już w całości skopiowane. Nagraniom dźwiękowym jak i audiowizualnym towarzyszą tzw. spikerki – spisy nagrań. Tworzona jest obecnie komputerowa baza danych w programie MS Excel. Archiwum jest otwarte, współcześnie realizowane nagrania zapisywane są na kartach pamięci i archiwizowane na płytach DVD we wspomnianym formacie. Zbiory są wykorzystywane głównie przez Centrum, zwłaszcza w celach edukacyjnych, szkoleniowych (dla kierowników, instruktorów zespołów i grup regionalnych) a także w celach naukowych, badawczych. Nagrania są udostępniane zainteresowanym, jednocześnie trwają prace nad regulaminem udostępniania zasobów.

 

Centrum Kultury i Sztuki im. Andrzeja Meżeryckiego Scena Teatralna Miasta Siedlce. Siedlce ul. Bpa I. Świrskiego 31

Imponujące zbiory nagrań zdeponowane w Centrum powstały podczas badań terenowych prowadzonych przez Wandę Księżopolską na terenie byłego województwa siedleckiego, południowego Podlasia i wschodniego Mazowsza. Dokumentacja obejmuje: nagrania wywiadów przeprowadzonych podczas obozów folklorystycznych – 113 kaset magnetofonowych i 2 nagrania video DVD; nagrania w terenie gry i śpiewu oraz wywiady z wykonawcami dotyczące zwyczajów dorocznych o okresie Bożego Narodzenia, Wielkanocy, ostatków – 43 kasety i 2 nagrania video DVD; dokumentacja lokalnych imprez: Kolędnicy (widowiska obrzędowe, kolędy i pastorałki), Kusaki (gawędy, grupy przebierańców), Tradycje wielkanocne (gawędy, pieśni wielkanocne i kolędnicze), Przegląd Zespołów i Solistów Ludowych Województwa Siedleckiego (kapele, zespoły śpiewacze, soliści instrumentaliści i śpiewacy), Powiślaki (regiony nadwiślańskie, kapele, soliści instrumentaliści i śpiewacy), Przy źródełku (gawędy o cudach i niezwykłych wydarzeniach, pieśni religijne), Jesienne wieczory (widowiska obrzędowe), Adwentowe granie (konkurs gry na ligawkach) – 353 kasety magnetofonowe, 90 zapisów video na kasetach VHS i 5 na płytach DVD. W sumie archiwum liczy 509 kaset magnetofonowych, 94 kasety video VHS oraz 5 płyt DVD. Ponieważ nie wszystkie nagrania zostały dotąd dokładnie opisane nie sposób określić ilości zarejestrowanych pieśni czy melodii. Dotychczas opisano 42 kasety magnetofonowe. Część nagrań z przeglądów Powiślaki została zdigitalizowana w 2009 r. w Instytucie Sztuki PAN1. Materiały są stopniowo transkrybowane i wykorzystywane do opracowania wydawnictw.

 

Łódzki Dom Kultury, Ośrodek Regionalny. Łódź, ul. Traugutta 18, http://ldk.lodz.pl

Współczesne, lecz bogate i cenne – ze względu na autentyzm i przekaz dawnego, unikatowego repertuaru – nagrania dokumentalne stanowią zasób fonograficzny Ośrodka Regionalnego ŁDK. Jest to dokumentacja terenowa z obszarów obecnego województwa łódzkiego – regionów etnograficznych: Sieradzkiego, Wieluńskiego, Łęczyckiego, Opoczyńskiego, Rawskiego i Łowickiego. W nagraniach, realizowanych przez Ewę Sławińską-Dahlig od 2003 r. na nośnikach optyczno-cyfrowych typu Mini-Disc (ok. 45 szt.) udokumentowano muzykę i śpiewy w wykonaniu autentycznych skrzypków solistów, kapel, śpiewaków a także zespołów śpiewaczych. W zbiorze znajduje się również 5 kaset magnetofonowych, na których udokumentowano Przegląd Folklorystyczny Tradycje organizowany przez ŁDK. Zbiór jest opisany (podstawowe dane o nagraniu i wykonawcach), opatrzony sygnaturami i skatalogowany komputerowo. Wybrane nagrania z lat 2003-2007 (79 przykładów) zostały opublikowane na wydanym w 2007 r. przez ŁDK dwupłytowym albumie Tradycje muzyczne Polski Środkowej.

 

Wojewódzki Dom Kultury w Rzeszowie, ul. S. Okrzei 7, www.wdk.podkarpackie.pl

Rzeszowski Dom Kultury posiada jedne z najbogatszych zbiorów nagrań konkursów tańca tradycyjnego, spotkań cymbalistów i teatrów obrzędowych. Placówka w swych zbiorach przechowuje nagrania dźwiękowe i audiowizualne dokumentujące działania WDK na miejscu (imprezy i konkursy folklorystyczne o zasięgu lokalnym, wojewódzkim i ogólnopolskim) a także materiały z dokumentacji terenowej w województwie podkarpackim. Utrwalono w nagraniach m.in. edycje: wojewódzkiego konkursu Ludowe Obrzędy i Zwyczaje, Ogólnopolskich Spotkań Cymbalistów, przeglądów Wesele Podkarpackie, Parad Straży Grobowych („Turków”). Ważne miejsce zajmuje dokumentacja przeglądów kapel ludowych i Ogólnopolskiego Konkursu Tradycyjnego Tańca Ludowego, prowadzona w przypadku tej drugiej imprezy od 1984 r. (Zgorzelski 2011: 135-136). Od 1986 r. WDK archiwizuje nagrania ze Światowego Festiwalu Polonijnych Zespołów Folklorystycznych. Archiwum liczy aktualnie ok. 200 szt. kaset video typu VHS (wszystkie zostały przegrane na płyty DVD) oraz ok. 400 szt. płyt CD i DVD. Zbiory przechowywane są w tzw. wideotece Wojewódzkiego Domu Kultury. Gromadzeniem, opisywaniem i opracowywaniem zajmują się pracownicy Działu Multimedialnych Technik Upowszechniania Kultury. Nie wszystkie nagrania zostały jeszcze skatalogowane. Materiał źródłowy jest wykorzystywany w celach edukacyjnych, popularyzatorskich a także do badań naukowych i działań artystycznych – po nagrania sięgają zwłaszcza etnografowie, regionaliści (znaczną część zainteresowanych stanowią np. pracownicy wyższych uczelni, doktoranci), choreografowie, instruktorzy tańca ludowego. Zbiory z reguły nie są udostępniane jednak istnieje możliwość zamówienia kopii danego nagrania.

 

Wojewódzki Dom Kultury im. Józefa Piłsudskiego w Kielcach, ul. ks. Piotra Ściegiennego 2, www.wdk-kielce.pl

Archiwum dokumentacji audiowizualnej lokalnych imprez folklorystycznych, konkursów, festiwali posiada WDK w Kielcach. Nagrania dokumentują kolejne edycje Buskich Spotkań z Folklorem (dokumentacja dźwiękowa i audiowizualna), Ogólnopolskiego Przeglądu Zespołów KGW, Przeglądów Zespołów Kolędniczych, Przeglądów Zespołów Obrzędowych, Dziecięcej Estrady Folkloru. W zasobach archiwalnych odnajdziemy również reportaże Portalu Informacji Kulturalnej dotyczące folkloru świętokrzyskiego. Najstarsze nagrania zapisane są na taśmie filmowej 8 i 16 mm. (nagrania wydarzeń organizowanych przez WDK, zbiór bliżej nieokreślony ilościowo), 26 taśmach video typu VHS (część archiwum zakładowego WDK, rejestrowane od 1988 r.) oraz na 38 płytach DVD (stanowią archiwum Portalu Informacji Kulturalnej Województwa Świętokrzyskiego, rejestrowane od 2008 r.) i 40 CD (te znajdują się w posiadaniu instruktorów Działu Dziedzictwa Kulturowego i nie zostały dotąd skatalogowane). Zbiory nie są systematycznie digitalizowane. Kopie wykonuje się w miarę potrzeb wynikających z aktualnego zapotrzebowania pracowników WDK. Skatalogowany w formie spisu został zbiór taśm VHS z lat 1988-1999. Dla płyt DVD istnieje katalog komputerowy.

 

Inne

Dokumentację imprez folklorystycznych, gromadzących wykonawców z Małopolski posiada Dom Ludowy w Bukowinie Tatrzańskiej a także Biuro Promocji Zakopane (Festiwal Ziem Górskich). Wojewódzki Ośrodek Kultury w Lublinie dysponuje nagraniami edycji Międzywojewódzkiego Sejmiku Wiejskich Teatrów organizowanych w Stoczku Łukowskim (nagrania z lat 2000-2004 na 15 kasetach VHS i z lat 2005-2013 na 36 płytach DVD) oraz Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kaziemierzu n. Wisłą (od. 1995 do 2000 r. – 74 kasety VHS, od 2006 r. 80 płyt DVD). Nagrania z Lubelskiego można jeszcze znaleźć w Janowskim Ośrodku Kultury i w Szkole Suki Biłgorajskiej. Nagraniami zarejestrowanymi na 100 kasetach VHS, jak dotąd nieskatalogowanymi, dysponuje Suwalski Ośrodek Kultury2. Cenne nagrania z północno-wschodniego zakątka kraju posiada również Dom Kultury Litewskiej w Puńsku. Zbiór archiwalnych nagrań, dokumentujących występy zespołów, kapel i śpiewaków ludowych podczas kolejnych edycji festiwalu Tydzień Kultury Beskidzkiej posiada Regionalny Ośrodek Kultury w Bielsku-Białej. Nagrania muzyki tradycyjnej odnajdziemy również w Centrum Kultury Zamek w Poznaniu, w radomskim Domu Kultury, w Nadbałtyckim Centrum Kultury w Gdańsku (nagrania A. Sutkowskiego). Nagrania gromadził także dawny Wojewódzki Dom Kultury w Legnicy.

 

1 Digitalizacja wybranych nośników związana była z wydaniem książki Pieśni Marianny Rokickiej i zespołu z Rudzienka gm. Kołbiel. Siedlce-Lublin: Stowarzyszenie Twórców Ludowych, Zarząd główny w Lublinie; Centrum Kultury i Sztuki w Siedlcach. Do tej publikacji dołączono 3 płyty CD, przygotowane w Instytucie Sztuki PAN, prezentujące dokumentalne zapisy muzyki. To kolejna unikatowa i bezprecedensowa monograficzna pozycja fonograficzna poświęcona konkretnej wykonawczyni ludowej i jednemu zespołowi.

2 Interesujące nagrania dokumentujące tradycje muzyczne północno-wschodniej Suwalszczyzny posiada Litewskie Centrum Kultury Ludowej w Wilnie, które w latach 1991-1994 organizowało na tych terenach ekspedycje badawcze.