Fotograficy czasów Kolberga

Fotografia w XIX wieku rozwijała się powoli, jej uprawianie stanowiło pewne wyzwanie technologiczne i finansowe. Dotyczyło to także reprodukowania zdjęć w książkach i prasie. Wszystko to zapewne sprawiło, że Kolberg w znikomym stopniu uwzględnił fotografię pośród narzędzi dokumentacyjnych w swojej pracy terenowej. W modzie pozostawały wciąż ryciny i szkice z natury i w dziełach Kolberga mamy przykłady pośredniego wykorzystania fotografii właśnie jako źródłowego obrazu dla rycin z tablic drzeworytniczych – etnograf współpracował tu z Walerym Rzewuskim (vide np. Krakowskie, tom 6, str. 26, weselnicy z Modlnicy Wielkiej, podług fotografii Rzewuskiego). Tym bardziej pamiętać warto, że działało w tamtych czasach gro fotografów, których zdjęcia z dzisiejszej perspektywy można by uznać za znakomite ilustracje do dzieła Kolberga.

Karol Beyer (1818–77) nazywany jest ojcem polskiej fotografii. Prowadził zakład fotograficzny w Warszawie (1844–67) mieszczący się kolejno: przy ul. Senatorskiej, ul. Wareckiej i Krakowskim Przedmieściu, w którym wykonywał przede wszystkim portrety. Czasem również portretował chłopów, znane są jego fotografie włościan z Wilanowa, w tym pastuszka.

Fot. Karol Beyer

Fot. Józef Kordysz

Fot Józef Kordysz

70-letni bandurszysta, lata 70 XVIII w. Fot. Józef Kordysz

Michał Greim (ur. 1828 Żelechów, zm. 1911 Kamieniec Podolski) – drukarz , fotograf, numizmatyk i antykwariusz, uczeń Karola Beyera. Mieszkał czas jakiś w Lublinie po czym przeniósł się do Kamieńca, gdzie był naczelnikiem drukarni rządu gubernialnego, przejął także tamtejszy zakład fotograficzny po Józefie Kordyszu. Był współpracownikiem Komisji Antropologicznej Polskiej Akademii Umiejętności oraz członkiem-korespondentem moskiewskiego Towarzystwa Etnograficznego. W latach 90-tych zebrał kolekcję zdjęć pamiątek świadczących o obecności Turków na tych terenach Podola i Besarabii po czym wysłał ją sułtanowi tureckiemu. Jego zbiór XIX-wiecznych typów ludowych Podola i Besarabii, Żydów, chłopów, żebraków, polskiej szlachty, ludzi parających się zajęciami już nieistniejącymi – kata, bednarza, handlarza ryb czy tandeciarza można było obejrzeć na wystawach w Warszawie (1900) i Paryżu, a także ostatnio na zorganizowanej przez Muzeum Etnograficzne wystawie w Krakowie w 2013. Był także pionierem fotografii reporterskiej (zdjęcia z pożaru w Kamieńcu). Sporo zdjęć Greima posiada w swoich zbiorach Uniwersytet Łódzki.

Żebracy w okolicach Kamieńca Podolskiego. Fot. Michał Greim

Fot. Michal Greim

Walery Eljasz Radzikowski (1840–1905) – był fotografem i malarzem, popularyzatorem Tatr i Zakopanego, współzałożycielem Towarzystwa Tatrzańskiego. Absolwentem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie i Monachium. Był również ekspertem w dziedzinie kostiumologii. Do historii przeszła jego fotografia Sabały.

Jan Krzeptowski „Sabała” (1809–1894) – góral podhalański, przewodnik, muzykant, myśliwy, gawędziarz i pieśniarz. Fot. Walery Eljasz Radzikowski

Oskar Balicer (zm. 1899) – prowadził zakład na ul Grodzkiej w Krakowie od połowy wieku. Specjalizował się w portretach. Wykonywał także zdjęcia etnograficzne do albumu Izydora Kopernickiego.

Fot. Oskar Balicer

Stanisław Bizański (1846–90) – syn malarza i profesora ASP w Krakowie. Fotografią tatrzańską zainteresował go przyjaciel Walery Eljasz Radzikowski. Dokumentował folklor podhalański. Od 1880 prowadził swój zakłąd fotograficzny w Krakowie. Po przedwczesnej śmierci zakład przejęli żona z synem, ich też staraniem ukazały się dwa albumy fotografii Bizańskiego z widokami Tatr.

„Sabała”. Fot. Stanisław Bizański

Ignacy (Izaak) Krieger (ur. 1817 lub 1820 koło Wadowic, zm. 1889 Kraków) – zajmował się fotografią portretową i architektury. Część dorobku stanowią zdjęcia chłopów – głównie górali polskich oraz Hucułów. Jest autorem najstarszego znanego zdjęcia dudziarza polskiego. Działał w Krakowie, a po jego śmierci zakład prowadziła rodzina (dzieci Natan i Amalia). 9 tysięcy klisz z jego zdjęciami znajduje się w posiadaniu Muzeum Historycznego Miasta Krakowa.

Dudziarz z Budzowa, ok.1870. Fot. Ignacy Krieger

Włościan z lubelskiego. Fot. Ignacy Krieger

Walery Rzewuski (1837–88) – fotograf krakowski, uznawany za jednego z najwybitniejszych w XIX w. Autor portretów (w tym O. Kolberga), pejzaży górskich (jako pierwszy fotografował Tatry), a także pewnej ilości zdjęć typów ludowych.

Fot. Walery Rzewuski

Zachowało się także trochę zdjęć anonimowych fotografów, takich jak ta niezwykła fotografia lirnika z przewodnikiem (powodyrem) z lat 1870–80 z okolic Kamieńca Podolskiego (zbiory Muzeum Lubelskiego), być może z kamienieckiego zakładu Kordysza/Greima.

Opracował: Remigiusz Mazur-Hanaj

Dźwięk i obraz